ارزیابی پایداری ساختمان در 21 سری از خاک‌های استان همدان به روش الک ‌تر و رابطه آن با برخی ویژگی‌های ذاتی خاک

ساختمان خاک به طور مستقیم و غیرمستقیم بر بسیاری از ویژگی‌های فیزیکی خاک از جمله نگهداری آب در خاک، هدایت هیدرولیکی، تهویه و دمای خاک موثر است. همچنین ساختمان با تاثیر بر مقاومت مکانیکی خاک و انتشار عناصر غذائی، بر رشد گیاه و تولید محصول اثر می‌گذارد. عوامل مختلفی مانند بافت، ماده ‌آلی و کربنات کلسیم خاک بر پایداری ساختمان (خاکدانه‌ها) موثرند. در این پژوهش اثر این عوامل بر پایداری مقدار خاکدانه‌های 21 سری از خاک­های استان همدان با استفاده از روش الک تر بررسی شد. از شاخص میانگین وزنی قطر (MWD) خاکدانه­ها برای بیان پایداری ساختمان خاک استفاده شد. سه زمان متفاوت (5، 10 و 15 دقیقه) الک‌کردن خاکدانه‌ها در آب به منظور اعمال تنش­های مکانیکی-آبی در نظر گرفته شد. با توجه به پایداری ساختمانی ضعیف خاک­های مناطق خشک و نیمه­خشک ایران، زمان‌های کوتاه الک کردن خاکدانه­ها (یعنی 5 دقیقه)، برای تشخیص تغییرات پایداری ساختمان ناشی از ویژگی­های ذاتی مورد بررسی مناسب­تر بود. در بین ویژگی­های موثر بر پایداری ساختمان خاک، بیشترین نقش مربوط به ماده ‌آلی بود. به گونه‌ای که برای زمان 5 دقیقه، تاثیرگذاری مقدار ماده آلی (OM) بر پایداری خاکدانه‌ها (5MWD)، حدود 18 برابر رس  (Clay)و 26 برابر کربنات کلسیم (3CaCO) بود و معادله رگرسیونی آن به صورت زیر به­دست آمد:
MWD5  (mm) = -0/267 + 0/449 OM% + 0/0245 Clay% + 0/0169 CaCO3%                R² = 84/8%     
ضرایب همبستگی جزئی بین درصد ماده آلی، رس و کربنات کلسیم خاک با مقدار MWD نشان داد که در تمامی زمان­های الک کردن، بیشترین ضریب همبستگی جزئی را مقدار رس خاک و پس از آن مقدار OM با MWD داشت. با افزایش زمان تکان دادن الک‌ها در آب، نقش درصد رس در پایداری خاکدانه‌ها افزایش و نقش درصد ماده آلی و کربنات کلسیم کاهش یافت. بنابراین در خاک‌های مورد بررسی، نقش ماده آلی و رس خاک در ایجاد خاکدانه‌های پایدار قابل توجه است. برای اندازه­گیری پایداری تر خاکدانه‌های خاک‌های مورد بررسی،  زمان­های کوتاه تکان دادن (5 دقیقه) پیشنهاد می­شود.